Noong unang panahon, isa lang ang kontinente ng mundo at ang tawag dito ay Pangea. Kaya naman nakapaglalakbay ang mga tao sa malayong lugar dahil wala pang hindrance noon na malalaking dagat. Kung papansinin natin, yung mga sinaunang tao sa Pilipinas ay kamukha ng mga taga-Africa, samantalang ang layo-layo ng Africa sa Pilipinas. Marahil isa ito sa mga patunay na iisa nga lang talaga ang kontinente noon kaya narating ng mga taga-Africa ang Southeast gamit ang paa sa paglalakbay sapagkat wala pa namang ibang uri ng transportasyon noon. Nagkaroon daw ng malakas na paggalaw ng tectonic plates kaya nahati-hati ang Pangea sa pito, at nagkaroon na nga ng pitong kontinente: Asya, North and South America, Africa, Australia at yung dalawa pa.
Tulad ng common na konsepto ng mga teorya na kung paano nagsimula ang mundo ay ganun din daw magtatapos, ganito rin ang paniwala sa Pangea. Kung sa simula’y isang buo ito, ang ending nito ay darating daw yung panahon na mabubuo ulit ito at magiging isa. Sabi ng mga theorist, maaaring magkaroon ulit ng malakas na paggalaw ng tectonic plates at magkalapit-lapit ulit ang mga kontinente. Well, pwedeng totoo ito, kasi sabagay, sa modernong panahon hindi na bago ang mga lindol, feel at home na nga ang mga sakuna. Pero may iba pa akong angulong nakita at pinapaniwalaan.
Naniniwala akong darating ang panahon na magiging isa nga ulit ang mundo but not geographically, but instead, into a socio-political angle. May mga nabasa kasi ako sa Revelations na isa sa mga senyales ng end of the world ay yung tungkol sa tatlong beasts na sila yung magiging pinakamakapangyarihan sa lahat ng bansa and there will be a war. Tapos eto naman yung napanood ko sa Youtube: shempre after the war may pagtatagumpay sapagkat makakamit na nila ang minimithi, and then the end is peace. Mayroon daw isang tao na dadakilain dahil sa kapayapaang naidulot nito sa buong sambayanan. Shempre ‘pag may kapayapaan, may pagkakaisa, at sa oras na mangyari na ito, itong ito na talaga ang katapusan ng mundo. Of course hindi literal na beasts, figurative language ang ginamit doon. May mga napanood at nabasa pa ako pero hindi sa Revelations, sa internet naman, na pinaghihinalaan nila na ang tatlong beasts na ito ay yung America, Russia at Japan. Tapos sabi pa, magkakaroon ng “One Nation” concept, o yung parang magkakaroon ng iisang pamahalaan ang buong mundo, at ang tatlong bansa daw na ito ang maghahari-harian.
Malakas ang America, (halata naman na malakas nga ang impluwensiya ng kanilang bansa, kasi maraming may colonial mentality, at bukod pa dun, we have no choice, takot ang mga nagiging pinuno ng P’nas na kumalas sa tradisyunal na kadena ng imperyalismo) Pangunahing kabuhayan ng Amerika ang metal kaya sila ang supplier ng mga kagamitang pandigma. (Kaya nga gusto nila ng gyera para kumita). Gayundin kalakas ang Japan. Remember sila ang programmer ng modernisasyon, at dahil nabubuhay na tayo sa panahon ng teknolohiya, ito ang alas nila sa mundo, dito nila tayo pwedeng sakalin. Sabi naman ng iba mas malakas ang Russia kaysa America. Bukod sa mas malaki ang lupain ng Russia at mas maraming tao, Russians are also very well-trained in army. (Nabuhay yata sila para talaga makidigma. Sa ngayon, shempre tahimik muna sila, di pa naman nila moment eh. Ika nga, ang tahimik na bulkan, bumubulusok kung magpakawala.) Sa tantsa ko, darating marahil ang panahon na magkakaisa ang tatlong ito, hindi ko alam kung sa paanong paraan, kung magsasakupan ba sila tapos may isang tatanghaling winner; o magsasabwatan ba sila para hawakan ang buong mundo sa leeg (nang buong panlilinlang). Lahat ng bansa ay susunod sa kanilang plataporma.
Naniniwala akong we are getting closer and closer to the “One Nation” concept dahil ang pinaka-obvious na senyales nito ay ang mga nangyayari sa kasalukuyan. laganap na ang Imperyalismo, unti-unti na ang pananakop ng mga malalaki at imperyalistang bansa partikular na ang America. (Sa panggigipit pa nga lang ng America sa atin ngayon bilang kondisyon ng ating utang sa world bank, ay nagawa ng maging sunud-sunuran ng ating pinuno at ng bansa sa America.) Simula pa lang yan, lalaganap pa ng lalaganap ang modernong kanser ng lipunan.
Sabi pa ni Karl Marx, bago mangyari ang mga iyon, magkakaroon muna ng malawakang giyera. Iyan pa ang pahayag na mas lalong nagpatibay sa paniniwala ko sa teoryang ito. Oo, naniniwala talaga akong magkakagyera. Pansinin natin, sa budget ng Pilipinas pinakamalaki ang sa Militar, binawas pa sa edukasyon yung pandagdag doon. (Anyway, wala naman akong reklamo doon). Tanggap na tanggap ko naman na we really need to fight for peace, (ang Pilipinas ay sa Pilipinas, ayaw natin mawalan ng mga gintong isla kaya dapat lang na makipaglaban tayo para sa mga teritoryo natin). Besides, it is written nga sa Revelations na talagang magkakaroon ng gyera; nations versus nations, at naghahanda na para sa malawakang gyerang ito ang Pilipinas (contestant tayo?). Sabi pa ng aming propesor na dating miyembro ng AFP, “Yes, it’s true”, totoo daw na nag-iinvest tayo para sa digmaang inaabangan (at inaasahan na parang London Olympics. The Warriors must be excited.)
Alam niyo ba ang sikreto ng mundo? Marami pa lang mga taong may lihim na adhika. Goal nila sa buhay ang makamit ang Komunismong pamahalaan. Dahil naniniwala sila na ito daw ang pamahalaang may tunay na pagkakapantay-pantay kaya may kapayapaan. (“Sila” lang talaga, promise, hindi ako boto sa communism). Sa palagay ko, darating tayo sa point na mararating nga nila ang pangarap na komunismo. Tapos eto pa ang pinaka-alarming: There are theories na nagsasabing “sa panahong nakamit na ng lahat ng bansa ang Komunismo, sunod na nito ay ang katapusan ng mundo.”
Sndali, hinala ko lang ito ah; hindi kaya yung uri ng pamahalaang iiral sa “One Nation” ay Communism? People might believe na nasa komunismo nga ang pagkakapantay-pantay, dahil papatunayan sa kanila iyon ng leader nila. (Pero shempre, naniniwala akong by that time, people might be losing hope dahil nga sa gyera, mafu-frustrate sila, at no choice na sila kaya maniniwala sila sa maliit na kapayapaang idudulot ng one man na ito, and because they believed, they will follow, not knowing that they were already deceived.)
Nagkonek-konek ang mga hinala ko batay sa aking mga nabasa, napanood, narinig sa iba’t ibang himpilan at klase ng tao, pero ang hindi ko lang alam kung naiparating ko ba ng maayos at hindi confusing sa mambabasa yung punto ko. Gayunpaman, ang katotohahan ay, maging ako, bahagyang nalito sa pinagsasabi ko. Ganito nag-transform ang Pangea sa imahinasyon ko, na mula sa geografikal, napunta sa socio-political.
This is my invented socio-political style of Pangea’s End.
H’wag kontrahin bigla, at h’wag din naman agad maniwala. I might be wrong. My internet references might be unreliable and my interpretations might be too judgmental. Yung mga proseso, pagkakasunod-sunod nito, yung mga pinangalanan ko nang direkta, hinala ko lang ‘yun, based on observations lang ‘yun. Maaaring mangyari ang mga ito sa ‘ibang paraan’ kaya h’wag masyado umasa ng eksaktong pinagsasabi ko. Wala sa akin ang huling halakhak.
Everyone may take these as a joke, pero huwag lang ang apat bagay na binahagi ko dito ang sigurado: Una yung Pangea, ikalawa yung tatlong beasts, ikatlo yung malawakang giyera at higit sa lahat ang katapusan ng mundo. Handa ka na ba?
Mariin kong pinaskil sa dingding ang ginupit na larawan ng condominium na inabot sa akin ng babae kanina sa mall, sa Times Plaza. Ayan, kabilang na ito sa vision board ko. Balang araw, maninirahan ako dito, maginhawa, mataas, tahimik at maaliwalas na lugar. Nahiga na ako at natulog, dahil bukas, haharapin ko na naman ang realidad ng buhay.
Maingay, masikip, maraming dapat ayusin. Mahirap maka-tiyempo ng pribadong oras, mahirap matutukan ang pagbabasa at pagsusulat. Wala akong pribadong lugar sa bahay na ito maliban sa kama ko. Kasing liit ng espasyo ko ang limitasyon sa akin ng oras. Siguro kung nakatira lang ako sa condominium nila Noreen, makakapag-review ako ng maayos. Mag-isa lang kasi siya doon, walang nag-uutos na ‘Noreen maglinis ka nga muna, paki-hanger nga muna nito, hugasan mo muna yung mga pinggan, o kaya, Noreen pakiabot nga’. Kung kikilos man siya, hawak pa rin niya ang oras niya. Walang nagtatakbuhang mga kapatid, walang mahuhulog na figurine dahil nasagi, walang dagdag kalat. Isa pa, busy sa trabaho ang mga nakatira sa condominium kaya yung mga kapitbahay niya dun eh tahimik. Walang magdamagang videoke na mahirap patahimikin sa dis oras ng gabi lalo na ‘pag wala sa tono. Walang TV, walang computer, kaya walang temptasyon. Pero sibilisado pa rin dahil may tamang lugar para dito. Bukod sa libro at radyo, wala ng ibang libangan kundi pag-aaral. Ano kayang pakiramdam ng nakatira sa condominium? Ano kaya ang pakiramdam ni Noreen? Siguro, ang payapa.
“Punta tayo sa’min! samahan niyo ko, wala akong kasama dun e.” sabi ni Noreen. Yesss, sa wakas makakaapak na rin ako sa condo! Apat kami nun, ako, siya, si Ela at si Abi.
Bumaba na kami sa Gil Puyat at muling sumakay ng jeep. Sa pag-andar nito, tila nagsimula ang bagong byahe ng aking buhay.
Tordesillas St., Ayala Land, Bell Air, Makati City – dyan kami pupunta.
Ito pala ang Makati. Wow! Astig! RCBC, FEU, MAPUA, Forbes, Ayala Lands, Sy… ang tataas ng mga gusali at naglalakihan ang mga establisiyimento. Ang luwag ng kalsada, tukoy ang daan kung alin ang para sa tao at para sa sasakyan. Gumagana ang traffic light at higit sa lahat malinaw ang pinta sa pedestrian lane.
Ibang-iba sa pang-araw-araw kong ruta. Ano ba namang kaaya-ayang view ang meron sa kahabaan ng Caloocan? Marsman Hotel, Police Station sa tapat ng mga bulwagang-aliwan,mga kalsadang naaayos lang ‘pag malapit na ang eleksyon. Baliwag bus terminal, mga bahay na pinagtagpi-tagpi at mga espasyong mababakas pa ang nagdaang demolisyon. Mga batang naliligo sa tabi ng nabutas na tubo ng NAWASA, na walang clue kung kailan tatapalan, tapos hihirit ng taas ng water bill dahil daw may krisis sa tubig. Hmm. Mayroon ding mga pamilyar na baha na nanirahan na sa mga estero, at mahirap hulaan kung kalian nila balak humupa.
Haay. Mabuti pa dito sa puso ng Makati, malinis at disiplinado ang mga tao. Mga de-kurbata ang mga tumatawid, at sentro talaga ng sibilisasyon at nagbobonggahan ang mga bahay sa subdivision.
Huminto ang jeep sa tapat ng Mapua Institute of Technology. Bumaba ako, tapos bumaba rin silang tatlo. “Freo, bakit ka bumaba? Doon pa tayo.” Sabi ni Noreen. Ganun ba? May narinig kasi akong pumara. So ayun, nakibaba na rin ako. Go with the flow! Haha, tawanan kaming lahat at pinagpatuloy ang paglalakad sa ginintuang sidewalk. Medyo nakakaalangan nga lang, baka kasi bigla kaming pituhan ng pulis at pagkamalang ‘jaywalking’. Pero mukha namang pang-tao talaga ang daang ito.
Napasok na namin ang Tordesillas. Entrance pa lang may mga unipormado ng tagapag-panatili ng kaayusan. Habang naglalakad, nakatingala kami sa ulap. Pilit na tinatanaw kung may katapusan ba ang mga gusali. Teka lang, ano ‘to? International School? Wow! Magkano tuition dyan? 100K? Iba’t ibang lahi nag-aaral dyan? Nagtatagalog ba sila? Batiin natin, ‘hello there!’. Ang dami namang building dito, ano yang mga ‘yan? Kompanya?
“Hindi, mga condominium yan.” Sabi ni Noreen. Ahh. Puro condominium? Walang local industry?
“Freo, may nakita akong napakagandang condo dito. Nung nakita ko yun sabi ko, dito titira si Freo.”
Puno ng halakhak, paghanga at pangarap ang aming pagtahak sa gintong lupain ng Bell Air. Medyo malayo-layo na rin ang nalalakad namin, akala ko malapit lang.
Uy, 7-11, nag-iisa. Nakakauhaw, pero mukhang mahal dyan, mukhang mayayaman kasi yung mga customer.
“Dito ako nagpapa-load. Ang mahal ng load dyan! Ginto! Yung P30, P32 ang bayad!” Wala na kasing ibang loading station dito e.” kwento pa ni Noreen. Grabe ang mahal nga, may patong na dos. Sa P30 may tubo na silang apat na piso don (alam ko kasi dati ko ‘yang negosyo). Tapos magpapatong pa, kapitalista! Siguro kasi, naka-plan yung mga mamamayan dito kaya isa lang ang loading station.
“Kung dyan ka nagpapa-load, ibig sabihin malapit na tayo sa inyo?”
“Hindi pa, malayu-layo pa.”
Okay, lakad ulit. Hanggang sa umagaw ng pansin ang isang napalaki at napakagandang bahay na mala-London ang peg.
“Wow! Sino nakatira dito? Bahay ‘to? Mansion? Ba’t may guwardiya?” sabi ko.
“Ayan na yun Freo!”
“eto na yung inyo?”
“Hindi! Ayan na yung sinasabi kong condominium na titirhan mo. Oh diba tama ako, nagustuhan mo.”
Ang ganda talaga ng architectural design ng gusaling ito. Salcedo Mansions pala ang tawag dito. United Kingdom ang aura. Sandali kong pinako ang aking tingin sa bawat detalye mula sa bintana, pader at gate, (imported ang metal ‘to sure ako), habang binibigkas sa isip na ‘magiging akin ito’. Subalit natapos ang mga sandaling iyon nang ipako rin ng mga guwardia sibil ang kanilang tingin sa amin. Sige, titig pa kuya, wala ho kaming balak akyatin yan, utang na loob, sa ganda naming ‘to hindi namin sideline ang pagiging akyat-mansyon gang. Pero naisip namin, teka, ano kaya ang wika ng mga guwardia sibil? Baka English? Hmp. Nevermind, wag silang kausapin. Diretso na, lakad ulit.
Wala namang tumatawid pero nakahinto ang kotse. Ahh.. sabi kasi ng traffic light, stop daw. Ang galing, pag nakapula ang ilaw, kahit walang tumatawid, hihinto pa rin ang driver kahit walang pulis na huhuli. Ah, kasi may CCTV pala sa kalsada. Astig.
Matapos ang maraming-maraming kembot, narating na naming ang condo unit ni Noreen.
“Tuloy po kayo.” Sabi ng guwardiya. Uy, nagtatagalog ang gwardiya, hindi siya masungit at hindi niya kami hinusgahan.
Maluwag ang unit ni Noreen, kaunti ang gamit pero kumpleto, nasisinagan ng araw, tahimik, matiwasay, at very relaxing. Lahat ng kailangan mo nandito na, wala ka ng poproblemahin. Makakapagsulat ka talaga ng maayos dito dahil lahat ng bagay mai-internalize mo, lahat ng epiphany, stream of consciousness masasalo mo. Ang sarap mabuhay dito, gusto ko na ditooooo!!!
“Nasasabi lang ‘yan ng ng mga taong hindi pa tunay na nararanasan ang ganitong uri ng buhay,” biglang hirit ni Noreen. Pinilit ngumiti ng kaniyang labi kasabay ng malungkot na pagpikit ng kaniyang mga mata.
Tapos na kaming apat kumain.
“Tulungan ka na naming maghugas.”
“Hindi, ako na. Sa wakas, apat na plato ang huhugasan ko! Apat na kutsara’t tinidor, apat na baso. Ang saya, namiss ko ‘to! Dati sa bahay, nagrereklamo ako pag maraming hugasan, pero ngayon, blessing pala pag maraming hugasan dahil ibig sabihin, may kasama ako. Lagi kasing tig-iisa lang yung hinuhugasan ko. Isang plato, isang kutsara’t tinidor, isang baso. Kasi nga mag-isa lang ako. Haay. Miss ko umuwi sa’min.”
Nangibabaw ang katahimikan matapos magsalita ni Noreen. Siguro nga tama siya. Malungkot kaya mag-isa? Malungkot kaya yung walang nagtatakbuhan sa loob ng bahay? Yung walang nangungulit o nang-iistorbo? Hindi ko alam, medyo introvert kasi akong tao, at buhay na buhay ako sa tahimik na lugar kaya sa tingin ko masaya mag-isa. Pero medyo introvert din naman si Noreen, pero sa kanya na mismo nanggaling na nakakabingi ang sobrang katahimikan.
“Tara nga, ilibot mo kami sa buong Bell Air!”
Dinala kami ni Noreen sa may parke, kung saan may napakagandang landscape architecture, humahalimuyak ang mga bulaklak at nagniningning ang mga berdeng halaman kapag nasisinagan ng araw. Woooow! Ang aliwalas dito! Malayong-malayo ang atmospera ng lugar namin na wala kang ibang makikita kundi dikit-dikit na mga bahay at baha. United Nations yata ang pangalan ng parke dahil iba’t ibang nasyonalidad ang nakatambay dito. Gusto sana namin silang kamustahin pero mukhang ang hirap lapitan, tsaka effort pa ang pag-i-english! Pero, mayroon din namang Filipino dito, sila yung humahabol sa mga bata kapag tumatakbo, at umaalalay kapag tutumba sa bike. Sila yung taga-punas ng pawis, taga-lagay ng pulbos at taga-karga sa batang iba ang lahi.
Astig ng paligid, sarap mag-photoshoot! Buti pa yug Chinese na babae, may DSLR, samantalang ni isa sa aming apat, kahit cellphone na may malinaw na camera eh wala.
Nagpatuloy kami sa paglilibot. Kasabay ng unti-unting pagbaba ng araw ay ang lumalalim na rin naming interpretasyon sa lugar.
Maraming pasikot-sikot, maraming pedestrian lane, maraming mamahaling sasakyan na dapat iwasan. Maraming Salcedo Mansion. May nadaanan kaming Malaysia Embassy, Korea Embassy, Saudi Arabia Embassy, at kung anu-ano pang embassy. Utang na loob, baka naman may Base-Militar din dito ang US Navy? Nasaglit rin sa aming paningin ang mga mamahaling restaurant tulad ng Starbucks, Coffee Bean, Country Style, Sbarro, Pizza Hut, Krispy Kreme, Wendy’s, Pancake House, French Baker, at iba pang mamahaling restaurant na hindi pamilyar ang pangalan. Walang Chickboy? Shempre walang P25 coke float dyan, di tulad sa McDo. Hanggang P25 Combo Meal lang kaya ang budget namin. ‘Yun bang pasta with bread roll at juice na. Ginto ang mga pagkain. So dito talaga kumakain yung mga tao dito? Boring ng buhay ha infairness, wala ng luto-luto dahil laging nagmamadali. Anong mararating ng limang piso namin dito? Wala man lang nagtitinda ng palamig sa kanto. Sa pag-usad pa ng aming mga paa, nakita namin ang isang gusali ng International Baptist Church. Wow, nakaktuwa naman,may Baptist Church dito. Wait lang, IBC na ‘to, sa’n na kami banda? Shemay! Palabas na ito ng Tordesillas!
Di namin namalayan na nilubugan na kami ng araw sa aming paglalakbay at bigla nalang nag –iba ang ihip ng hangin. Tila napalitan ng kalungkutan ang kanina’y pakamangha sa lugar.
NALILIGAW KAMI.
“Balik tayo, saan ba tayo dumaan kanina, dito diba? Tara.”
Malayo-layo na pala ang aming narating at seryoso, kahit si Noreen ay nakaligtaan ang landas pauwi.
Madilim na. Habang hinahanap namin ang daan pabalik sa pinanggalingan, dito na namin na nadiskubre ang mga nakatagong katotohanan sa likod ng sibilisadong subdivision. Ibang-iba pala ang aura ng subdivision na ito kapag gumabi. Kung kaninang umaga ay napakaaliwalas ng paligid, ngayon makikita sa dilim ang tunay na estado ng lugar.
Wala gaanong tao sa kalsada. Halaaa… Paano yan, kanino tayo magtatanong kung saan ang daan?
May nakita kaming lalaki, de kurbata. Ayun, tanungin natin siya. Teka, Amerikano siya, syempre English salita niyan, teka paano ba natin itatanong, ganito ba, Sir, where— pero bago pa namin makumpleto ang structure of English, nakaalis na ang lalaki. Nagmamadali siya, mukhang busy at di man lang kami nilingon.
May isa pang dumaan, Indiana naman. Sa sobrang paghanga namin sa ganda niya, lumampas na siya at kaya nakalimutan na namin siyang tanungin. May isa ulit tumawid, Koreana, Chinese, Japanese, haaayy… pwede wait? Ang bilis niyo maglakad. Mga nagmamadali sa buhay ang mga ito, hindi man lang huminto, wala man lang nakaisip na tanungin kami kung ano ang maipaglilingkod nila sa amin. Hindi sila pwedeng ma-late sa trabaho kaya siguro wala na silang panahon sa social life. Kami pa mag-a-adjust!
Wala man lang bang Filipino na mapapadaan sa harap namin sa oras na ‘to?
Naalala ko, sa school, kahit male-late na sa susunod na klase, kapag nakita ang problemadong kaibigan, ay hihinto talaga para tulungan siya. O kung wala namang problema, kahit sa napakaabalang oras naisisingit pa rin ang sandaling kamustahan, dahil sa mga ganitong bagay nabubuo ang pagkakaibigan. Sa LRT, kahit nagkakasakitan na ng pisikal, nagkakaintindihan pa rin, hindi nagsusungitan, hindi nag-iiwasan. Pare-parehong naiintindihan ng mga pasahero na lahat sila ay biktima ng trapik sa ibaba kaya no choice sila sa tren kundi magbigayan. Sa mga kiskisan ng balat doon, minsan nabubuo ang pag-iibigan. Ha? Anu daw? Ang ibig ko lang naman sabihin, may social life ang mga Filipino. Naalala ko pa noon, may nagtanong kay Ela kung saan ang Philippine General Hospital, tinuro ni Ela yung pabalik sa Manila City Hall. Kahit mali yung daan na tinuro niya, at least nakipag-kapwa tao siya. At least napagtanungan at hindi nagsungit. Ganyan ang Filipino, hindi man sa lahat ng oras tama ang impormasyong binibigay, ang mahalaga bukal sa loob ang tumulong. Samantalang dito sa Ayala Land, sinasabing sibilisado daw ang Pilipinas pero hindi naman mga Filipino ang nakikinabang! Mga ibang lahi lang naman ang naka-afford ng industrialisasyon na sinasabi nila. Ayan tuloy, hindi na uso ang kultura ng pagtatanong kapag naliligaw ka na.
Nasa Pilipinas pa ba tayo? Bakit ganito yung itsura ng mga tao? Singkit, puti, matatangkad, blonde ang buhok.. bakit ganito yung mga kabahayan? Walang kapayakan. ‘Yung estruktura ng mga gusali kopyang-kopya yung kanluranin. Feeling naman snow din dito kaya gaya-gaya ng estruktura? Bakit walang nagtitinda ng ihaw-ihaw sa kanto? Walang palamig, walang kwek-kwek, walang mararating ang aming limang piso. Bakit puro pedestrian lane? Sa Pilipinas diba kupas na yung linya eh asahan mong sa eleksyon pa ulit mapipinturahan. Bakit walang gasgas yung mga dumadaang Mazda, Ford, Fortuner, Chevrolet, Toyota? Bakit walang…. Teka, bakit walang Jeeeeep? Grabe. Wala na tayo sa Pilipinas!
Naliligaw kami sa sarili naming bayan!
“Yuuun! May Filipino! Tara magtanong tayo!” Biglang napalakas ang boses namin nang may natanaw kaming Filipino. Naka-uniporme ang ale na ito, at hawak ang tali ng asong Shitzu.
Pilipino, alipin sa kanyang sariling bayan.
Buti pa sa Pilipinas uso askal. Dito pati aso may lahi! Buti pa sa Pilipinas sasakyan ang umiiwas sa tao, eh dito pag di ka sumunod sa ilaw-trapiko patay ka! Lasug-lasog katawan mo. Buti pa sa Pilipinas may maririnig kang korning joke ng mga tambay, eh dito tunay na nakakamatay nga ang tinatawag nilang kapayapaan.
Buti pa sa Pilipinas…
Buti pa sa Pilipinas…
Punong-puno kami ng ‘buti pa sa Pilipinas’ sa kabila ng katotohanang nasa Pilipinas pa rin naman kami, sa Makati nga lang, Ayala Land Bell Air, lupain ng isa sa mga naghaharing-uri sa larangan ng negosyo.
“Gusto ko nang umuwiiiii!” sabi naming tatlo nila Abi at Ela.
“Ayan, nalungkot agad kayo noh? Oh ano, maganda dito? Payapa? Gusto niyong tumira dito?” sabi ni Noreen.
Na-culture shock lang naman kami. Taray, culture shock sa sariling bansa!
Nakakatawang isipin na sa pag-unlad ng mala-kolonyal na industrialisasyon at paglipad ng sibilisasyon, ay naaapektuhan din ang kultura ng bansa na sana ay pinagtitibay ng panahon.
“Pasensya na, nasanay kasi kami sa squatters area!”
Nahanap na namin ang condo unit ni Noreen. Nagmadali kami sa kanya-kanyang kuha ng bag. “Uwi na tayoooo!”
“Sandali, ihahatid ko kayo.”
Lumingon ako sa paligid. Ihahatid kami ni Noreen, at sa aming paglisan maiiwan nanaman siyang mag-isa sa maluwag, tahimik, at maaliwalas na apat na sulok na bahay.
Kung gaano ito kaluwag, ganoon din kalimitado ang mga taong pwede niyang kausapin. Hindi niya makakausap yung doktor niyang kapitbahay at hindi rin niya makakakwentuhan yung anak nitong nag-aaral sa International School, at hindi rin niya sila maaabutan ng ulam dahil busy sila at malamang kumain na sila sa labas. Yung guard lang at yung housekeeper ang makakakwentuhan niya at makakatawanan dahil sila yung mga uri ng taong kahit hindi ganoon kataas ang antas sa lipunan, mahusay silang magpahalaga ng pinagsamahan. Kung gaano katahimik ang paligid niya, ganoon niya kailangan paingayin ang isipan dahil walang ibang sasagot sa kanyang tanong kundi sarili niya. Bukod sa radyo, sana may iba pang pagmulan ng komunikasyon. Kaya pala mahalaga sa kanya ang phone call. Kung gaano kaaliwalas ang kanyang silid, ganoon naman kalungkot ang kanyang damdamin. Mas maaliwalas pa rin pala yung paminsan-minsan may manggugulo sa tahimik mong mundo, yung may magtatanong at yung may mag-uutos.
Pag-alis namin, siya nalang ulit mag-isa dito. Makakapag-review siya ng maayos, makakapagbasa at makakapagsulat. Pero maiiwan ang echo ng halakhak namin kanina, na paulit-ulit niyang pilit maririnig. Mga tawanang sa isip nalang niya muling bubuuin, at mga natapos na ngiti.
Nang palabas na kami sa Tordesillas, nauhaw kami. Walang karinderya na pwedeng hingan ng tubig. Nakakahiya naman kung papasok kami sa Starbucks tapos manghihingi lang pala kami ng tubig. Pero buti nalang, may nakita kaming maliit na tindahan ng ulam. Nasa gilid ito ng kalsada at may mga customer.
“Ito na yung pinaka-karinderya dito. Mga manggagawa ang mga kumakain dyan. Kadalasan sila yung karpintero ng mga naggagandahang bahay sa lugar na ‘to, o yung mga drayber ng mayayamang kano. Sila yung mga Filipino.” Trivia ni Noreen.
“Saan nakatira yung mga karpintero ng mga mansion? Dito rin ba sa Ayala Land?”
“O, kung may sarili ba silang bahay?”
Saglit na katahimikan.
Nilapitan namin ang karinderya at walang habas kaming nagparinig,
“Nakakauhaaaaw! Libre kaya yung tubig dito?” Sa wakas narinig nung manong, “Oo naman libre ang tubig dito, inom kayo! Baso nga dyan, iinom yung mga bata.”
Sa wakas, nadampihan rin ng malamig na tubig ang lalamunan naming uhaw na uhaw hindi lang sa biolohikal na pangangailangan kundi pati na rin sa social life. Sa wakas, may kumausap rin sa amin sa lugar na ito, at may nagpatuloy sa amin sa kanilang kainan. Iba talaga ang mga Filipino, kahit mahirap sa salapi, mayaman naman sa pagtulong.
Tinuro sa amin ng pulis kung saan ang sakayan ng jeep. Sa patuloy naming paglalakad pauwi, tuwang-tuwa ang aming mga puso dahil nasa Pilipinas na ulit kami.
May jeep na! Nasa Pilipinas na tayo. Kupas yung pedestrian lane, Pilipinas na tayo. May ihaw-ihaw na sa kanto, Pilipinas na nga ito. May mukha ni Mayor yung sasakyang pang-patrolya, tent, ambulansya at fire truck. Teka, Caloocan nab a ‘to? Pilipinas na talaga! Uy, may dura yung semento!
Tinginan. Pilipinas naaaa!
Ang saya-saya, Pilipinas na nga! Nalaman kong sa likod pala ng nagkikislapan at nagtataasang mga gusali natatago ang kalungkutan ng mga taong walang ginawa kundi ang magpatali sa trabaho, na ang goal sa buhay ay magtrabaho nang magtrabaho para sa ikayayaman ng kompanyang hindi naman kapwa Filipino ang may-ari. Tapos ‘pag mayaman na, tatawagin nila ang sarili nila na succesful. Ano ba ang pamantayan ng tagumpay? Sa sarili, pera ba? Material na bagay lang ba? Sa bansa, pagtaas lang ba ng ekonomiya? Basta’t makasabay lang ba sa ikot ng globalisasyon? Paano naman ang sariling kultura? Ang pagka-Filipino?
Pag-uwi ko sa bahay, nadaanan ko yung nagba-barbeque, kwek-kwek, palamig, siomai, fishball, tsaka yung mga nagtitinda ng chicken joy ng lansangan napang-ulam sa gabi. Yung mga nagtatakbuhang paslit na walang salwal (pero nai-enjoy yung pagkabata) yung mga PBB Teens na tambay (pero nag-aaral pa rin ng mabuti para sa pamilya at bayan), yung mga nanay na updated lagi sa ulat sa sambayanan (pero personal na inaalagaan ang kanilang mga anak, upang mapanatili ang pagkakabuklod ng pamilya) at yung mga nagvi-videoke sa bawat kanto na walang pakundangan sa pagbirit ng Victims of Love! (Tapos next naman yung “Upuan” at “Walang Natira” ni Gloc9.)
Namiss ko ‘to!! Isang araw lang akong nawala at umapak sa kalangitan ng Ayala, pero napagtanto ko, na kung mahirap mabuhay sa ganitong uri ng lipunan, mas mahirap naman umunlad ng walang kasama. Masikip sa paghinga yung nasa ika-tatlumpung palapag ako ng Salcedo Mansion tapos yung mga kababayan ko wala man lang kahit isang palapag na tahanan. Kung aangat ako sa buhay, hindi ako aangat mag-isa, sama-sama kaming aangat ng mga kapwa ko Filipino.
INALIS ko sa vision board ko ang ginupit na larawan ng condominium na dinikit ko nung isang araw. Hindi ito ang sagot sa lumalalang isyu ng iskwater sa Pilipinas. Hindi ang muling pagpatong-patong ng maliliit na unit, kundi tamang pagbabahagi ng lupa. Oo, sabi ni mama, “Condominium? Ang liit-liit tapos ang mahal-mahal! Pansamantala at pananamantala lang ang investment na ‘yan. Dapat Lupa! Praktikal at matalinong pagpapasya kapag lupa ang investment kasi habang tumatagal, tumataas yung value. Pinagmumulan pa ito ng buhay, pagtatanim, pag-aalaga ng hayop…”
Isa pa, kahit gaano pa kamahal ‘yang condo, hindi pa rin ‘yan sasantuhin ng sakuna. Higit sa lahat, ayokong marinig yung mga katagang, “Anak, natanggap mo na ang lahat ng mabubuting bagay sa lupa, kaya ngayon, ubos na.” Hehe.
Aaah! Ang sakit ng ulo ko kakaisip kung paano ko babalansehin ang buhay sa condominium samantalang di naman ako dun nakatira. Bakit nga ba ako mag-aabalang magbayad ng milyon kay Ayala o Forbes para sa bonggang bahay kung may nakalaan naman sa akin na mansion sa palibot ng kalsadang ginto at Kristal na ilog. Sa lugar kung saan walang sakit, walang galit, walang inggit, walang luha, walang pananamantala, walang kurapsyon, walang pribatisasyon, walang iligal na negosasyon, walang kapitalismo, walang imperyalismo, kasi walang eleksyon!
Natulog na ako, dahil bukas, haharapin ko nanaman ang realidad ng buhay, subalit ngayon, kasama ko ng gigising ang bagong pananaw, kung saan mas marami na ang pagkilos kaysa hindi pagiging kuntento.
“Si Rizal, ng ika-19 Siglo at Kontemporanyong Panahon”
Freobel Mae A. Roguis
II-2 AB/BSE Literature
Professor Genaro R. Gojo Cruz
Henerasyon ngayon ng bagong Pilipinas. Bukod sa simpleng eksena ng guro’t mga estudyante sa loob ng silid-aralan, iba’t ibang malikhaing pamamaraan din ang isinasagawa ng mga kagawaran upang mas madaling maiparating sa mga mag-aaral ang indayog ng edukasyon. May pagtatanghal sa teatro, may paglalathala ng lumalawak na panitikan, at patuloy pang pananaliksik ng mga Historyador. Subalit sa ating pagbabalik-tanaw sa nakaraan, ano nga ba ang impormasyong pilit nating hinahatid sa kasalukuyan? Katotohanan nga ban g kasaysayan, o kagandahan lamang ng sining dahil tayo ay may pinoprotektahan? Pinipili lamang ba ang mga detalyeng isinasa-publiko upang manatiling malinis an gating pagkakakilanlan? Ilan nalang kaya sa mga Pilipino ang handang manindigan?
Magiting na pambansang bayani, dakilang manunulat, mahusay na doktor, manlalakbay, at pinagpala sa antas sa lipunan. Mahusay sa iskultura pati pagpinta, pagkabigo’y ginawang inspirasyon, luminya sa mga manunulat ng Penguin Classics, at tinaguriang ‘Renaissance man’ ng Pilipinas. Ganyan ko nakilala si Jose Protacio Rizal Mercado Alonzo Y Realonda, ang taong sumisid noong bumaha ng talento! Minsan pa nga siyang sinamba ng mga taga-Laguna dahil sa pag-aakalang siya ang reinkarnasyon ng Kristo.
Bilang isang nagpapakadalubhasa sa larangan ng Panitikan at nagmamahal sa kapayapaan, hinahangaan ko rin naman ang matalim na pluma ni Rizal na gumuhit at naging ilaw sa madilim na kasaysayan ng Pilipinas. Iba-iba ang pananaw ng mga Pilipino. May pabor sa paggamit ng panulat bilang epektibong sandata, ay mayron naming duda. Gayunpaman, naniniwala akong karapat-dapat pa rin siyang tanghaling bayani. Wala mang labis, ang mahalaga walang kulang.
Tagumpay ang pagtatanhal ng “Joe, The Filipino Rocksikal”. Ang isang pangkat ng Jose Rizal School ay naatasang magsiganap sa natatanging pagtatanghal ng buhay ni Rizal, hanggang sa naging propesyunal na sila ay nadala nila ang ganitong talento. Maraming taon ang lumipas at nahanap nila ang isa’t isa para sa muling pagtatanghal ng buhay ni Rizal. Nariyan si Joeann na isa ng Historian, si Joecas na mahusay at kilalang director sa kanyang panahon, si Hunter na namundok sa kanyang pakikipaglaban sa mga prinsipyo, si Bimbo na dating bullied pero ngayon ay kilabot na ng chiks, at si Ambo na may-ari na ng salon. Nanindigan rin si Joecas na ipakita sa entablado ang mga issue tungkol kay Rizal na hindi masyadong tinatalakay ng mga guro sa paaralan. Sinakripisyo niya ang kanyang pag-ibig alang-alang sa paninindigan na hindi lamang sining ang ipakita sa publiko kundi ang katotohanan sa mga sinaliksik na detalye. Gayundin naman si Joeann, na sinakripisyo rin ang pag-ibig alang-alang sa kanyang propesyon, at paninindigan sa kanyang pananaw bilang educator at mananaliksik. Pareho silang Joe ng kanilang panahon.
Ang estruktura ng dulang ito ay “satirical”. Ang istilong Satirical ay nangangahulugan ng nakakatawa ang dating ng kwento subalit may isyung tinatalakay. Dinekonstrak dito ang karakter ni Rizal at ng iba pang tauhan. Bakla ang gumanap kay Rizal, sapagkat may mga pagdududang bakla siya dahil hindi siya kinasal. Isang kabalintunaan sa iba pang mga salisik na kilabot siya ng chiks. Ang actor din na ito ay gumanap bilang insekto sa ibang mga pagtatanghal, at sa unang pagkakataon gaganap na siya bilang tao. Maaaring nangangahulugan ito na hindi ganoon ang pagtingin nila sa pambansang bayani dahil sa pagpili pa lamang ng gaganap ay di sila nagging metikuloso. Sa karakter naman ng tatlong babaeng kapatid ni Rizal ay may “foil”. Magaslaw sila kumilos at di nila napanindigan ang sout na “saya” na sumisimbolo pa man din sa kahinhinan. Gayundin ang pinakita nilang pagmamaldita ni Melchora Alonzo kay Josephine Bracken dahil nga sa pagtutol sa pag-iibigan nila ni Rizal. Mabait at maunawain ang pagkaka-portray kay Melchora Alonzo sa mga paaralang elementarya kaya naman nagulat ako nang Makita ko ang ibang anggulo ng kanyang pagkatao. Pero sa bagay, hindi anman imposible na ganito ang maging reaksyon ng isang ina. Dinekonstrak din si Josephine Bracken, na baka siya’y isang bayarang babae na pati si Crisanto ay nilandi. Kawawa naman si Crisanto, lagi nalang siyang hinahabol ng mga babae, di naman makatakbo. XD
May mga pinakita ding eksena sa entablado na nakarekord pala sa kasaysayan ngunit ngayon ko lang nalaman. Halimbawa nito ay ang pagtrato kay Bracken ng kanyang ama, na incest pala. Nagkaanak sila ni Rizal pero namatay. Tapos dirin payag ang pamilya ni Rizal sa kanilang relasyon, at hindi pinahintulutan ng batas ang kanilang pagsasama. Minsan siguro ganun talaga kapag tinadhana kang maging bayani, sadyang walang espasyo angdugong banyaga sa buhay ng totoong makabayan. Nakakaawa naman pala si Bracken, pero mas nakakaawa ang Pilipinas kung tinalikuran tayo ni Rizal.
Bagamat hindi ako kabilang sa mundo ng mga nagtatanghal, may mga nalaman akong katotohanan sa kanilang trabaho sa likod ng pinilakang tabing. Kapag may ni-portrait na karakter ang actor sa entablado, halimbaa pagiging makabayan, hanggang sa punto lang na iyon niya dala ang birtud. Sa kanilang pagtatanghal, inaawit nila ang “Buhay si Rizal”, subalit kapag wala na ang mga ilaw, kapag wala nang mga matang nakamasid, hindi naman nila isinasabuhay si Rizal. Ito ay ayon sa nais nilang iparating, at hindi lang naman tulad nila ang gumagawa nito. Marami, tulad rin ng mga historian, manunulat, at guro, na itinuturo nila sa mga estudyante si Rizal at dapat tayong maging makabayan subalit sila mismo ay hindi napapanindigan ang pagiging Rizal. Hidni ko nilalahat ah, pero ito ang totoo sa karamihan sa ating lipunan. May mga panahon din pala na nagdadagdag ng additional characters (tulad ni Crisanto) or scene sa pagtatanghal upang di maboring ang mga manonood. Subalit kapag nasobrahan ang ganitong sistema, baka maging fictional nalang din ang ating kasaysayan.
May mga nilabag din sa pagtatanghal, may mga eksenang Rated SPG. Ang paggamit ng mga sensual na eksena upang mahimok ang taensyon ng mga manonood, kahit hindi naman ito masyadong kailangan sa kwento, at uapang mapalawak ang “sining”, ang makalaman na sining. Ang paghuhubad ni Bimbo, ang pagpapakita niya ng sexy na katawan, ang pagsayaw ng mga lalaki (yung senaryong bayaran daw si J. Bracken) na naka-underwear lang, ang paglandi ng ate ni Rizal sa direktor, lalung-lalu na ‘yung nakasabit ang kwintas na krus malapit sa pribadong sector ni Joecas. Ang pagmumura, ang paulit-ulit na pagmumura na bagamat kasama sa konsepto ng realismo, ay nalabag pa rin nito ang moral lalu pa’t karamihan sa mga manonood ay menor de edad.
“To educate”.. ‘yan daw ang goal ng mga Educational Theater plays… subalit sa ganitong uri ng pagtatanghal, hidni lang edukasyon ang nauwi ng kabataan, libre na yung lust na nakintal sa kanilang mata, tenga at isip. Pero sa bagay, kung ipapakita sa tanghalan ang purong kasaysayan, purong estado ng lipunan, kaunting kagandahang-asal lang naman ang makukuha natin o halos wala na talaga. Dahil ang totoo, laganap pa rin ang epidemyang kanser ng lipunan. May punto sila, kung puro mabubuting bahagi lamang ang ipapakita nila, sining ito, hindi kasaysayan. Kaya naman ayos na rin, wala tayong magagawa, eto na ang mundo, ang maruming mundo.
Ang ganda nga ng sinabi ni Josephine Bracken na hindi raw niya maintindihan ang ating bayan. Huwag siyang mag-alala, hindi siya nag-iisa. Maraming Pilipino ang hindi rin maintindihan ang Pilipinas, ang sarili nilang Pilipinas, kaya naman lalong gumugulo ang bansa. Tulad ko, tikom ang bibig kong pumuna sa paligid ngunit nang mapanood ko ang Joe, nagambala ang payapa kong pananaw. Oo nga noh, dapat simula ngayon alam natin kung ano ang prioridad at kung ano ang isasakripisyo. Dapat matuto tayong manindigan, dahil wala ng iba pang magmamahal sa Perlas ng Silangan kundi tayong mamamayan nito. Kailangan natin ng tunay ng Pilipino, ng tapat na Pilipino, at ng bagong Pilipino, na kakalas sa maling tradisyon, at magpapatuloy sa papaunlad na transisyon. Maaaring maraming Rizal sa ating bayan subalit sana marami pa ang magpaka-Rizal talaga, yung handing manindigan para sa bayan hanggang kamatayan.
Maraming propesyon ang naparangalan sa Joe, The Pinoy Rocksikal, tulad ng mga mananaliksik, guro, manunulat at nagtatanghal sa entablado. Mga kapwa alagad ng sining, na hinihimok ang bawat isa na maging alagad din tayo ng kasaysayan, ng bayan at ng katotohahanan. Ipagpatuloy natin ang pagpapalaganap sa realidad ng nakaraan ng Pilipinas, at ang pinakamahalaga, ay ang maging Joe tayo ng ating panahon.
Sulit ang halos tatlong oras naming pagnganga habang hinihintay malutas ang problemang teknikal. Totoong bumawi sa napakahusay na pagtatanghal at paghatid ng napakagandang mensahe ang nasabing play. Sana nga pweden i-video para pwede kong paulit-ulit panoorin. Pag-uwi ko nga sa bahay ay kinuwento ko agad sa pamilya ko yung mga pinanood ko, subalit sila ang hiningal sa emosyonal kong pagdedetalye. Inirerekomenda ko itong panoorin ng lahat ng mamamayang kabilang sa tatsulok. Magmula sa magsasaka, manggagawa, peti-burges, pambansang burgesya, o kahit kabilang ka pa sa naghaharing-uri ng lipunan, kailangan aral mo ang iyong kasaysayan. Sana makaabot sa inyong panahon ang natatanging Filipino Rocksikal na Joe, na may napakagandang estruktura, banghay, setting, at transisyon na ibinalik tayo sa ika-19 siglo patungo sa kontemporanyong panahon.
From Pen to Fingertips 